Reflecteren. Een “must” in innovatief onderwijs

Reflecteren is kort en bondig gezegd terugkijken op je ervaringen om daarvan te kunnen leren. Om te kunnen excelleren in je werk, is het belangrijk dat je je zelf kritisch de spiegel voorhoudt. Reflecteren betekent letterlijk: beschouwen of overdenken. Verder is het ook terugblikken op je eigen handelen en ervaringen, daarover nadenken en van daaruit nieuwe keuzes maken. Vervolgens is reflectie de motor van ontwikkeling, want als ik niet terugkijk wat anders en beter kan, zie ik ook geen ontwikkelpunten. Kritisch naar jezelf kijken, maakt dat je je bewust wordt van dat wat goed ging en wat niet goed ging. Maar bij reflecteren gaat het niet alleen om de leraar, maar ook om de collega’s en de belangrijkste groep: de leerlingen. Zij kunnen het beste feedback geven aan hun leraar. Maar waarom is reflecteren onmisbaar in het onderwijs?

Zelfreflectie
Zelfreflectie is erg belangrijk om de zelfkennis te vergroten en situaties in de toekomst effectiever te hanteren. Het is een uitdaging om op hetzelfde moment te reageren en te reflecteren. Ik moet betrokken zijn en tegelijkertijd neem ik afstand om mijn reactie op de situatie te onderzoeken. Om op structurele basis succesvol te zijn, is zelfreflectie erg belangrijk. Het gaat om toepassen van skills en tools. Ook gaat het om kritisch naar jezelf kijken en toegeven dat iets niet werkt en gewillig/open zijn om het anders aan te pakken. Vervolgens gaat het ook om durven om fouten te maken. Uit je fouten kan je leren. Met andere woorden het gaat erom dat je je allround kwetsbaar moet kunnen opstellen.

Aan het einde van elke periode heb ik een terugblik en een vooruitblik met mijn leerlingen. Wat is goed gegaan? De resultaten worden vanzelfsprekend eerst besproken en ik vraag altijd wat kunnen we anders doen in de tweede periode? Wat denken jullie? Wat zou ik anders kunnen doen zodat de cijfers beter worden of dat de uitleg duidelijker wordt. Samen met mijn kinderen, maak ik een plan van aanpak voor de volgende periode. De leerlingen geven eerlijk aan dat de uitleg uitgebreider kon of dat ik te snel was bij de uitleg of dat ze het werk niet afkregen of dat de communicatie over een opdracht proper of vaag was, enzovoorts. Hieraan heb ik wat en ik houd er in het vervolg rekening mee.

Collega’s
Collegiale steun in de lessen. Ik vind het erg fijn om collegiale steun te ontvangen. Aan het begin van de ontwikkeling van mijn visie had ik elke week collega’s in de klas en die gaven gedegen feedback. Ook mijn collega’s binnen de sectie konden mij voorzien van structurele en opbouwende feedback. Ik had bijvoorbeeld een toets gemaakt voor een leerjaar. Maar ik had er geen erg in dat de toets erg moeilijk was. Mijn collega zag dat wel. Ik heb jarenlang les geven op het havo en pas 5 jaar op het vmbo. Dus soms speelt de moeilijkheidsgraad mij parten. Het deed mij goed en ik had echt dat wij-gevoel. Geenszins had ik het gevoel dat ik veroordeeld werd. Maar we werken samen en ondersteunen elkaar. Robert Marzano (2013) zegt dat gecoachte leraren vaker nieuwe strategieën toepassen, betere vaardigheden ontwikkelen in strategieën, een juistere gebruik van de strategieën hadden, er langer mee konden doorgaan en in het algemeen nieuwe strategieën beter konden uitleggen aan hun leerlingen. Collegiale consultatie waarbij twee of meer leraren elkaar coachen, heeft aantoonbare voordelen op tal van terreinen en manieren. Het kan een meer effectieve onderwijspraktijk stimuleren (Ponticell, Olson & Charlier, 1995), het helpt leraren bij het leren en verfijnen van nieuwe strategieën (Gordon, Nolan & Forienza, 1995), het zorgt voor beter onderwijs aan leerlingen met een andere taal- of culturele achtergrond (Galbraith & Anstrom, 1995), het laat leraren nieuwe onderwijsstrategieën overnemen (Slater & Simmons, 2001) en het verbetert het alfabetiseringsonderwijs voor zwakke leerlingen (Swafford, Maltsberger, Button, & Furgerson, 1997) (pag. 80).

Leerlingen
Leerlingen kunnen het beste feedback geven. Zij vormen onze doelgroep. We zijn elke dag bezig met de leerlingen om kennis over te brengen. Maar hoe doen we dat?! We hebben allemaal nog de herinneringen van onze docenten en we weten nog heel erg goed bij wie we goed uitleg kregen en bij wie niet. Met wie we een band hadden en met wie niet.

Elke periode geef ik de leerlingen een formulier om in te vullen of een online enquêteformulier. Soms heb ik gesprekken met de leerlingen en dan evalueren we samen de afgelopen periode. Feedback vragen zorgt ervoor dat de band met mijn leerlingen sterker wordt. Ze ervaren het feit dat ik mij kwetsbaar opstel, dat ik mij niet alwetend voordoe, maar dat ik hun steun nodig heb om hen te helpen bij hun leerproces en ook dat ik zelf kan groeien in mijn werk. Het mes snijdt aan beide kanten.

Mindset
Reflecteren is niet alleen belangrijk voor mij als leerkracht, maar ook voor de leerlingen. Het is nodig dat ik mijn leerlingen leer om te reflecteren. Daardoor krijgen de leerlingen meer grip op het leerproces en kunnen ze zelfstandiger leren.

In de hedendaagse maatschappij is het van belang dat leerlingen de regie krijgen over hun eigen leerproces. Dat houdt in dat leerlingen verantwoordelijk zijn voor hun eigen leerproces. Leraren kunnen samen met de leerlingen een growth mindset gaan ontwikkelen. De leerlingen komen binnen en zijn ervan overtuigd dat ze dom zijn en dat sommige zaken buiten hun bereik zijn. Dit krijgen ze ook te horen van hun omgeving. Die mindset moet veranderd worden. Volgens Shirley Clarke (2017) wil growth mindset zeggen dat je je brein slimmer kunt maken door middel van oefening en input.We kunnen allemaal tot op zekere hoogte goed in iets worden. Als we er tijd in steken, moeite doen, oefenen en input krijgen.

Mary Cay Ricci (2017) zegt in haar boek “Mindset op school” dat wij als school, de leraren, waarde moeten hechten aan intellectuele groei. Wij als leraren moeten ervan overtuigd zijn dat intelligentie ontwikkeld kan worden. Idealiter moeten leraren en alle volwassenen binnen de school toewerken naar een mindset waarbij ze geloven dat alle leerlingen met inzet, doorzettingsvermogen en de juiste onderwijsstrategieën geweldige dingen kunnen bereiken. Iedereen op school moet zich inzetten voor een groeiklimaat op school.

Gedifferentieerd les geven
Leerlingen kiezen wat ze op een dag gaan doen. Als ze in de les komen, vraag ik bijvoorbeeld of ze aan hun fictiedossier gaan werken of uit de methode. Ze geven altijd aan waarom ze voor een onderdeel kiezen. Bijvoorbeeld dat ze nog niet begonnen zijn met het fictiedossier en dat ze niet weten hoe ze het moeten aanpakken. Ze gaan dan samenwerken met een maatje dat het fictiedossier al in elkaar heeft gezet. Ook vraag ik leerlingen aan het eind of de keuzes die ze gemaakt hebben wel goed waren.

Leerlingen mogen zich inschrijven voor de toetsen in een periode. Er zijn bijvoorbeeld drie toetsmomenten . De momenten hangen af van de aantal toetsen die in een periode in de klas worden gemaakt. Alleen de toetsen van de toetsweek staan vast voor de hele school. Nadat de toetsen gemaakt zijn, vraag ik de leerlingen of ze wel of geen goede keuze hebben gemaakt.

Complimenten. Heerlijk toch!
Eerder gaf ik aan dat ik feedback kreeg van mijn collega’s. Vaak gaven ze aan dat het goed is gedaan of dat ik het goed in elkaar heb gezet en dat ik alleen een specifiek onderdeel moest aanpassen. Dat deed mij deugd en ik raakte nog meer gemotiveerd om verder te gaan.

David A. Sousa (2009), auteur van How the gifted Brain Learns, komt tot de conclusie dat: “…kinderen die worden geprezen om hun intelligentie waarde gaan hechten aan prestaties, maar dat kinderen die worden geprezen om hun inzet en harde werk waarde gaan hechten aan mogelijkheden om te leren.” (pag. 34). Een waarheid en openbaring is dit, vooral bij de vmbo leerlingen.

Door leerlingen complimenten te geven, motiveer je ze om door te gaan. Als leraar/leercoach- Linda Odenthal e.a. (2017) zorg je ervoor dat ze een stukje zelfverzekerder worden en ervoor willen gaan om nog harder te werken.

Eigen visie
Voor elke leraar is het een must om te blijven werken aan je visie. Daardoor maak je progressie in je carrière en krijg je ook meer voldoening. En je zit lekker in je vel. Ook heeft je omgeving veel profijt van jou. Collega’s en leerlingen, maar vooral de leerlingen.

Robert Marzano (2014) zegt dat onderwijzen een vaardigheid is en voor elke vaardigheid geldt dat oefening kunst baart. Leraren kunnen steeds beter worden door het stellen van persoonlijke doelen, gerichte oefening en feedback, en met observaties en discussies over het lesgeven. Leraren zijn verantwoordelijk voor hun eigen onderwijspraktijk, door te blijven werken aan hun professionaliteit kunnen ze hun onderwijspraktijk steeds verbeteren.

Tot slot staat reflectie allround voor progressie, verbetering en verdieping van een eigen visie. Reflecteren is nodig om persoonlijk te groeien, maar is ook nodig voor de leerlingen om te groeien in hun leerproces. Verder is reflecteren van belang in een team, het zorgt ervoor dat het team meer een wij-gevoel krijgt en men groeit meer naar elkaar toe (teamspirit). De leraar stelt zich kwetsbaar op in het proces. We leren allemaal van elkaar. Niemand heeft de tien, maar we vullen elkaar aan.

Niets is zo bemoedigend als het onmiskenbaar vermogen van mensen om hun leven meer inhoud te geven door met hart en ziel daarnaar te streven.

Henry David Thoreau